In: NRC/Handelsblad 2 december 2015

Hoe krijg je het beste een robot schoon? Natuurlijk: met een sopje! Maar zou je een robot ook niet zo kunnen instrueren dat hij zichzelf kan reinigen? Dat vroegen onderzoekers van het Amerikaanse Georgia Institute of Technology zich af. Een kijkje in de dierenwereld leek in dit verband geen slecht idee, per slot van rekening houden ook dieren zichzelf schoon. De keuze viel niet verwonderlijk op dieren met veel haar. Want veel haar betekent niet alleen lastig schoonmaken, maar al dat haar trekt ook meer vuil aan dan wanneer er sprake is van een glad oppervlak. Bij 27 zoogdieren en insecten is om te beginnen geanalyseerd hoeveel haar de betreffende beesten hebben. Een eekhoorn blijkt bijvoorbeeld over 3 miljoen haren te kunnen beschikken, een vlinder moet zelfs 10 miljard haartjes verzorgen! ‘Bij dieren is de haargroei waarschijnlijk zo ontwikkeld om warm te kunnen blijven,’ vertelt één van de  onderzoeksleiders David Hu. ‘Maar dat levert ook een probleem op. Meer haar betekent een gebied met groter oppervlak, dat vuil, stof en stuifmeel kan vangen.’
In een volgende stap bekeek het onderzoeksteam op welke manier de betreffende dieren hun haar weer schoon krijgen. Dit blijkt op heel verschillende manieren te verlopen. Honden schudden bijvoorbeeld water van hun rug, bijen beschikken over een soort borsteltjes om stuifmeel van hun ogen en lichamen te verwijderen en fruitvliegjes gebruiken hun haar als katapult om met enorme versnellingen het vuil weg te slingeren.
Maar er zijn ook dieren die duurzame schoonmaaktechnieken hanteren, en nauwelijks extra moeite hoeven te doen om schoon te blijven. Zij gebruiken bijvoorbeeld hun wimpers om vuildeeltjes van hun ogen te verwijderen, of ze hebben scherpe punten op hun vleugels om bacteriën vast te pinnen. Met name deze duurzame technieken vormen een belangrijke inspiratiebron voor het onderzoeksteam. ‘Als we begrijpen hoe biologische systemen, zoals wimpers, in staat zijn om in een wisselwerking met de omgeving vervuiling te voorkomen, kan dat een inspiratiebron zijn voor het bedenken van energiezuinige oplossingen om gevoelige apparatuur vrij van stof en vuil te houden,’ aldus Hu. Een vervolgstap in het onderzoek zal nu zijn om de opgedane lessen uit het dierenrijk te concretiseren in energie-efficiënte maatregelen voor het schoonhouden van onbemande vliegtuigjes, ruimtevaartapparaten, sensoren en andere synthetische systemen.